(၂၀၀၁) ခုႏွစ္၊စက္တင္ဘာလ (၁၁) ရက္ေန႕မွာကမၻာ့ သမိုင္းကို လွဳပ္ခါ သြားေစခဲ့တဲ့အၾကမ္းဖက္ တိုက္ခိုက္ မွဳၾကီးျဖစ္ပြား ခဲ့ပါတယ္။ဒီတိုက္ခိုက္ မွဳၾကီး ျဖစ္ပြား ခ်ိန္တုန္းက ကမၻာ့ ကုန္သြယ္ေရး စင္တာကို ေလယာဥ္ပ်ံ တစင္း ၀င္တိုက္ျပီးခ်ိန္ အထိ၊ မူလတန္း ေက်ာင္းတခုမွာ ကေလး ေတြကို စာဖတ္ျပဖို႕ သြားေနတဲ့ အေမရိကန္ သမၼတ ျဖစ္သူက "ဒါဟာ ပိုင္းေလာ့ရဲ႕ အမွား ျဖစ္မွာပါ" လို႕ မွတ္ခ်က္ ေပးေန ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီ ေလယာဥ္ဟာ ျပန္ေပးဆြဲခံ ထားရျပီး ျဖစ္တဲ့ ေလယာဥ္ ဆိုတာကို အေမရိကန္ သမၼတ မသိခဲ့ပါဘူး။
ဒုတိယ သမၼတ ျဖစ္သူက အိမ္ျဖဴေတာ္က ပံုမွန္ အစည္းအေ၀း အတြက္ ထိုင္ခံုမွာ စထိုင္ ဆဲမွာပဲ ကိုယ္ေရး အတြင္းေရးမွဴးက တီဗြီ ဖြင့္ၾကည့္ဖို႕ ေျပာလို႕ ၾကည့္လိုက္ ေတာ့မွ ဒုတိယ ေလယာဥ္ ပ်ံတစင္း ၀င္တိုက္ တာကို ရုပ္ျမင္ သံၾကား ကေန ျမင္လိုက္ ရပါတယ္။ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္ စုရဲ႕ ေရွ႕ေနခ်ဳပ္ ဇနီးသည္ ကိုယ္တိုင္က ေလယာဥ္ တစင္းေပၚမွာ ခရီးသည္ ျဖစ္ေန တာေၾကာင့္ သူ႕အမ်ိဳးသားကို ဖုန္းဆက္ ေျပာခဲ့ေပမယ့္၊တရားသူၾကီး ခ်ဳပ္ကို ဖုန္းဆက္ အေၾကာင္း ၾကားလို႕ မရခဲ့ ပါဘူး။
နံနက္ (၈) နာရီ၊ (၁၉) မိနစ္က စျပီး ေလယာဥ္ ျပန္ေပး ဆြဲမွဳေတြ အစဥ္လိုက္ ျဖစ္ပြား ေနခဲ့ျပီး၊ နံနက္ (၁၀) နာရီ ခြဲမွာ ပင္တဂြန္ စစ္ဌာနခ်ဳပ္ကို တိုက္ခိုက္ျပီး ခ်ိန္က်မွ ကာကြယ္ေရး ၀န္ၾကီးကို အိမ္ျဖဴေတာ္က အဆက္အသြယ္ ရခဲ့ ပါတယ္။ ေလယာဥ္ေတြ ေပ်ာက္ေနမွန္း သိေပမယ့္ ေလေၾကာင္း တာ၀န္ရွိသူ ေတြက နံနက္ ကိုးနာရီ အထိ သင့္ေလ်ာ္တဲ့ အေၾကာင္း ၾကားမွဳေတြ၊ အေရးေပၚ အေျခအေန ႏွိဳးေဆာ္ မွဳေတြ မရွိခဲ့ ပါဘူး။ ေလေၾကာင္းနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး တာ၀န္ရွိတဲ့ FAA Representative ကို အိမ္ျဖဴေတာ္ အေရးေပၚ အစည္း အေ၀းက နံနက္ (၁၀) နာရီခြဲ က်မွ ရွာေတြ႕ ခဲ့ပါတယ္။
(၂၀၀၁) ခုႏွစ္၊ဇန္န၀ါရီလ (၂၀) ရက္ကေန စက္တင္ဘာ (၁၀) ရက္ေန႕ အထိကာလ အတြင္းမွာ စီအိုင္ေအ ဒါရိုက္တာက သမၼတနဲ႕ ေန႕စဥ္ ေတြ႕ျပီး အစီရင္ ခံရတဲ့ President's Daily Brief (PDB) ေတြထဲမွာ ဘင္လာဒင္နဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ အစီရင္ခံစာ (၄၀) ေက်ာ္ ရွိခဲ့ ပါတယ္။ အထူး သျဖင့္ ၾသဂုတ္လ (၆) ရက္ အစီရင္ ခံစာမွာ ဘင္လာဒင္ဟာ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စုကို တိုက္ခိုက္ဖို႕ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ ခ်ျပီး ဆိုတဲ့ အစီရင္ခံစာ ပါပါတယ္။ သို႕ေပမယ့္ သမၼတက "ဒီအစီရင္ ခံစာ အရ ဘင္လာဒင္ဟာ အႏၱရာယ္ ရွိတယ္လို႕သာ သူသိရ ေၾကာင္းနဲ႕ အကယ္၍ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စု အတြင္းမွာ ဘင္လာဒင္ရဲ႕ ေျမေအာက္ ဆဲလ္ေတြ ရွိေနေၾကာင္း သိရ ရင္ေတာ့ သူ႕အေနနဲ႕ လိုအပ္တဲ့ အေရးယူ ေဆာင္ရြက္မွဳ ရွိေကာင္း ရွိခဲ့ လိမ့္မယ္" လို႕ ဆိုပါတယ္။
ဒီလို သမၼတရဲ႕ အားနည္းခ်က္၊ ကမၻာေက်ာ္ ေထာက္လွမ္းေရး အဖြဲ႕မ်ားရဲ႕ အားနည္းခ်က္ ေတြက အစျပဳလို႕ သင္ခန္းစာ ယူဖြယ္ရာ အားနည္း ခ်က္ေတြ၊ အမွား အယြင္း ေတြကို ျပည့္ျပည့္ စံုစံုနဲ႕ မွန္မွန္ကန္ကန္ ေဖာ္ျပ ထားတာ ကေတာ့ စာမ်က္ႏွာ (၅၀၀) ေက်ာ္ရွိတဲ့ 9/11 Commission Report မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ အမ်ား ျပည္သူနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ၾကီးမားတဲ့ ျဖစ္ရပ္ေတြ ျဖစ္ပြား လာခဲ့ရင္ (သို႕မဟုတ္) အမ်ားျပည္သူ အက်ိဳး အတြက္ မူ၀ါဒမ်ား ခ်မွတ္ ရာမွာ သတင္း အခ်က္ အလက္မ်ား လိုအပ္ လာခဲ့ရင္၊ အစိုးရ မ်ားက ဦးေဆာင္ျပီး စံုစမ္း စစ္ေဆးေရး ေကာ္မရွင္ (Commission of Inquiry) ေတြ ဖြဲ႕စည္း ရပါတယ္။ ရံဖန္ ရံခါမွာလဲ ျပည္တြင္းေရး ပဋိပကၡေတြ ျပင္းထန္ ေနခ်ိန္မွာ လူ႕အခြင့္ အေရး ခ်ိဳးေဖာက္မွဳမ်ား၊ မ်ိဳးတုံး သတ္ျဖတ္ မွဳမ်ားနဲ႕ စပ္လ်ဥ္းျပီး ႏိုင္ငံတကာ အဖြဲ႕အစည္း မ်ားက စံုစမ္းေရး ေကာ္မရွင္မ်ား ဖြဲ႕စည္း စံုစမ္းေလ့ ရွိပါတယ္။
စံုစမ္း စစ္ေဆးေရးေကာ္မရွင္ ဆိုရာ၀ယ္
စံုစမ္း စစ္ေဆးေရး ေကာ္မရွင္ ဆိုတာကို သတင္း အခ်က္အလက္မ်ား ရယူရန္ အစိုးရ မ်ားမွ ဖြဲ႕စည္းေသာ အေရးေပၚ အၾကံေပး အစုအဖြဲ႕ မ်ားလို႕ အဓိပၸာယ္ ဖြင့္ဆို ထားၾက ပါတယ္။ စံုစမ္း စစ္ေဆးေရး ေကာ္မရွင္ ေတြရဲ႕တာ၀န္ ကေတာ့ သက္ဆိုင္ရာ အခ်က္အလက္ မ်ားကို စုစည္းျပီး၊ သင့္ေလ်ာ္တဲ့ အၾကံ ျပဳခ်က္ မ်ားကို အစိုးရ အဖြဲ႕သို႕ တင္ျပရန္ ျဖစ္ပါတယ္။ စံုစမ္း စစ္ေဆးေရး ေကာ္မရွင္ရဲ႕သြင္ျပင္ လကၡဏာ ေတြကို (၁၂) ရာစု ေခတ္မွာအဂၤလိပ္ ဥပေဒ က်င့္ထံုးမ်ားမွာ စတင္ ေတြ႕ရွိ လာရေၾကာင္း ဥပေဒ သမိုင္း ပညာရွင္ မ်ားက ဆိုထား ၾကပါတယ္။
စံုစမ္း စစ္ေဆးေရး ေကာ္မရွင္ အမ်ိဳးအစားမ်ား
စံုစမ္း စစ္ေဆးေရး ေကာ္မရွင္ ေတြရဲ႕အဓိက တာ၀န္ကေတာ့ သက္ဆိုင္ရာ အစိုးရကို သတင္း အခ်က္အလက္မ်ား အစီရင္ခံေရး ျဖစ္ပါတယ္။ စံုစမ္း စစ္ေဆးေရး ေကာ္မရွင္ ေတြကို ေယဘုယ် အားျဖင့္ အမ်ိဳးအစား ႏွစ္မ်ိဳး ခြဲျခား သတ္မွတ္ ႏိုင္ပါတယ္။ပထမ အမ်ိဳးအစား ကေတာ့အစိုးရ မူ၀ါဒမ်ား (ဥပမာ- အဆင့္ျမင့္ ပညာေရး မူ၀ါဒ၊ ႏိုင္ငံတကာ ကုန္သြယ္ေရး မူ၀ါဒ) စတာ ေတြကိ ျျပဌာန္းေရး၊ ျပင္ဆင္ေရး၊ ဆန္းစစ္ေရး (သို႕မဟုတ္) အေကာင္အထည္ ေဖာ္ေဆာင္ ေနေသာ ၀န္ၾကီး ဌာနရဲ႕ လုပ္ငန္း တာ၀န္ မ်ားကို စစ္ေဆးေရး စတာနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး သတင္း အခ်က္အလက္မ်ား စုစည္းေရး ျဖစ္ပါတယ္။ ဒုတိယ အမ်ိဳးအစား ကေတာ့အမ်ား ျပည္သူရဲ႕ အက်ိဳးကို တစံုတရာ ထိခိုက္ ေစေသာ ျဖစ္ရပ္ တခုနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး စံုစမ္း စစ္ေဆး ရတဲ့ ေကာ္မရွင္ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလို စံုစမ္း စစ္ေဆး ရာမွာ မည္သုိ႕မည္ပံု ျဖစ္ပြား ခဲ့တယ္၊ ဘယ္လို အားနည္း ခ်က္ေတြ၊ အမွား အယြင္းေတြ ရွိခဲ့တယ္ စတာ ေတြကို ေလ့လာ စံုစမ္းျပီး၊ သင့္ေလ်ာ္တဲ့ အၾကံျပဳခ်က္မ်ား (recommendations) မ်ားကို အစိုးရထံ အစီရင္ခံ ရတာ ျဖစ္ပါတယ္။
စံုစမ္း စစ္ေဆးေရး ေကာ္မရွင္ ဖြဲ႕စည္းျခင္း
တိုင္းျပည္ အမ်ားစုမွာ စံုစမ္း စစ္ေဆးေရး ေကာ္မရွင္ ဖြဲ႕စည္းေရး ဆိုင္ရာ လုပ္ထံုး လုပ္နည္း မ်ားကို ျပဌာန္း ထားတဲ့ စံုစမ္း စစ္ေဆးေရးေ ကာ္မရွင္ အက္ဥပေဒမ်ား ရွိပါတယ္။ ဒီအက္ ဥပေဒအရ စံုစမ္း စစ္ေဆးေရး ေကာ္မရွင္ မ်ားကို ႏိုင္ငံေတာ္ အၾကီးအကဲ (သမၼတ၊ ဝန္ၾကီးခ်ဳပ္) မ်ားက ဖြဲ႕စည္း ေပးရပါတယ္။ ဒီလို ဖြဲ႕စည္း ရာမွာ အမ်ား ျပည္သူရဲ႕ အက်ိဳးစီးပြား အတြက္ လိုအပ္တဲ့ မူ၀ါဒမ်ား (သို႕မဟုတ္) ျဖစ္ရပ္ စံုစမ္းမွဳမ်ား အတြက္သာ ဦးတည္ ဖြဲ႕စည္းရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။
အဂၤလန္က စံုစမ္း စစ္ေဆးေရး ေကာ္မရွင္ ေတြမွာေတာ့ မူ၀ါဒ ေရးရာနဲ႕ ျပည္သူ႕ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးရာ မ်ားကို စံုစမ္း ေလ့လာေရး အတြက္ Royal Commissions မ်ားကို တာ၀န္ ေပးအပ္ျပီး၊ ျဖစ္ရပ္ စံုစမ္း စစ္ေဆး မွဳမ်ား အတြက္ tribunals of inquiry က တာ၀န္ယူ ရပါတယ္။ Royal Commissions မ်ားကို အစိုးရ အဖြဲ႕ အၾကီးအကဲ မ်ားက ဖြဲ႕စည္း ေပးရျပီး၊ tribunals of inquiry မ်ားကိုေတာ့ The Tribunals of Inquiry (Evidence) Act 1921 ဥပေဒပါ လုပ္ထံုး လုပ္နည္းမ်ား အတိုင္း ဖြဲ႕စည္း ရပါတယ္။
အခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံ မ်ားမွာေတာ့ စံုစမ္းစစ္ေဆးေရး ေကာ္မရွင္မ်ား ဖြဲ႕စည္းရာမွာ ပါလီမန္မွ တိုက္ရိုက္ ပါ၀င္ပတ္သက္မွဳ (direct parliamentary involvement ) လုပ္ေဆာင္လို႕ ရပါတယ္။ ဒီလို လုပ္ေဆာင္ခ်က္ အားျဖင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးေရး ေကာ္မရွင္ ဖြဲ႕သင့္ မဖြဲ႕သင့္၊ မည္သုိ႕ေသာ terms of reference မ်ား ထားရွိ သင့္မသင့္၊ ေကာ္မရွင္တြင္ မည္သုိ႕ေသာ ပုဂၢိဳလ္မ်ား ပါ၀င္ သင့္မသင့္ကို ပါလီမန္က တိုက္ရိုက္ ဆံုးျဖတ္ ႏိုင္တဲ့ အတြက္ျပည္သူလူထု အက်ိဳးစီးပြားကို ပိုမို ကိုယ္စား ျပဳႏိုင္တယ္လို႕ အဆိုျပဳသူ ေတြလဲ ရွိပါတယ္။
ဖြဲ႕စည္းပံု သ႑ာန္
ေကာ္မရွင္ အဖြဲ႕ရဲ႕ ဖြဲ႕စည္းပံု သ႑ာန္ဟာ အခ်က္ သံုးခ်က္ အေပၚမွာ မူတည္ ပါတယ္။ ပထမ တခ်က္က ဥပေဒ ျပဌာန္း ခ်က္မ်ား ျဖစ္ျပီး၊ ဒုတိယ တခ်က္ ကေတာ့ စံုစမ္း စစ္ေဆးေရး ေကာ္မရွင္ကို ဖြဲ႕စည္းတဲ့ instruments မ်ား ျဖစ္ပါတယ္။ တတိယ အခ်က္ ကေတာ့ ေကာ္မရွင္ အဖြဲ႕၀င္မ်ား ဆိုင္ရာ အစီအမံမ်ား ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီအစီအမံ မ်ားမွာ အသက္အရြယ္၊ လူမွဳ အဆင့္အတန္း၊ ပညာ အရည္အခ်င္း၊ အေတြ႕အၾကံဳ စတာ ေတြကို ထည့္သြင္း စဥ္းစားဖို႕ လိုအပ္ ပါတယ္။
ေယဘုယ် အားျဖင့္ စံုစမ္း စစ္ေဆးေရး ေကာ္မရွင္ကို ဥကၠဌ၊ ဒုဥကၠဌနဲ႕ အတြင္းေရးမွဴး တို႕က ဦးေဆာင္ျပီး စီမံ ကြပ္ကဲ ရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ပါ၀င္ ရမယ့္ ေကာ္မရွင္ အဖြဲ႕၀င္ အေရ အတြက္ ကေတာ့စံုစမ္း စစ္ေဆး ရမယ့္ အေၾကာင္း အရာနဲ႕သေဘာ သဘာ၀ အေပၚမွာ မူတည္ျပီး ကြဲျပား ျခားနားမွဳ ရွိပါတယ္။ ေကာ္မတီ ဖြဲ႕စည္း ၿပီးတာနဲ႕ ေကာ္မတီရဲ႕ ပထမဦးဆံုး လုပ္ေဆာင္ ရတဲ့ အလုပ္ ကေတာ့ The rules of commission ကို ေရးဆြဲ ျပဌာန္းျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလို ေရးဆြဲ ျပဌာန္း ခ်က္ကို သတင္းစာ မွတဆင့္ အမ်ား ျပည္သူကို အသိ ေပးဖို႕ လိုအပ္ ပါတယ္။ ဒီလို အသိေပး ရာမွာ ေကာ္မရွင္ရဲ႕ သက္တမ္း ကာလကိုလဲ ထည့္သြင္း ေဖာ္ျပရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။
ေကာ္မရွင္ သက္တမ္းကာလ
ေကာ္မရွင္ ဖြဲ႕စည္းရာမွာ သမၼတ (သို႕မဟုတ္) ၀န္ၾကီးခ်ဳပ္က ျဖစ္ေစ၊ ေကာ္မရွင္ ဖြဲ႕စည္း ၿပီးေနာက္ The rules of commission ထုတ္ျပန္ ေၾကျငာ ရမွာ ျဖစ္ေစ၊ ေကာ္မရွင္ရဲ႕ သက္တမ္း ကာလကို အမ်ားျပည္သူကို အသိေပး ေဖာ္ျပရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလို ေဖာ္ျပ ထားျခင္း မရွိရင္ အမ်ား ျပည္သူရဲ႕ အျပည့္အ၀ ယံုၾကည္ ကိုးစားမွဳကို ရရွိမွာ မဟုတ္ပါဘူး။ သတ္မွတ္ ကာလ အတြင္း ေကာ္မရွင္ အစီရင္ခံစာ မထြက္ႏိုင္ ခဲ့ရင္ သမၼတနဲ႕ ညွိႏွိဳင္းျပီး အခ်ိန္ တိုးျမွင့္ ႏိုင္ပါတယ္။ ျဖစ္ရပ္ရဲ႕ အတိမ္အနက္ (သို႕မဟုတ္) မူ၀ါဒရဲ႕ အတိမ္ အနက္ေပၚ မူတည္ျပီး ေကာ္မရွင္ သက္တမ္း ကာလေတြ ကြဲျပား ျခားနားပါတယ္။ ပံုမွန္ အားျဖင့္ သံုးလမွကိုးလ ၾကာျမင့္ တတ္ပါတယ္။
ေကာ္မရွင္ ၀န္ထမ္း (Commission Staff) မ်ား ခန္႕ထားျခင္း
(၂၀) ရာစု ေႏွာင္းပိုင္း တတိယ ဒီမိုကေရစီ လွိဳင္းလံုးၾကီးနဲ႕ အတူ ဒီမိုကေရစီ အသြင္ ကူးေျပာင္းမွဳ ျဖစ္လာခဲ့တဲ့ တိုင္းျပည္ေတြ (ဥပမာ- အေရွ႕ ဥေရာပနဲ႕ အာဖရိက တိုင္းျပည္ေတြ) မွာ စံုစမ္း စစ္ေဆးေရး ေကာ္မရွင္ ဆိုတဲ့ စကားလံုးက အေတာ္ပဲ ေရပန္း စားခဲ့ပါတယ္။ ဘယ္လို အတိုင္းအတာ၊ အတိမ္အနက္မွာ စံုစမ္း စစ္ေဆးေရး ေကာ္မရွင္ ဖြဲ႕ရတယ္ ဆိုတဲ့ တိုင္းတာမွဳ စံႏွဳန္း မ်ားကလဲ မရွိတဲ့ အတြက္ အေသးအမႊား ျပႆနာ ေလးမ်ားက အစျပဳလို႕ စံုစမ္း စစ္ေဆးေရး ေကာ္မရွင္မ်ား ဖြဲ႕စည္း ခဲ့ၾကျပီး၊ ေကာ္မရွင္ေတြ မွိဳလို ေပါက္ေအာင္ ေပၚထြက္ ခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ေကာ္မရွင္မ်ား ဖြဲ႕စည္း ျခင္းကသာ အဖတ္တင္ျပီး၊ ထိေရာက္တဲ့ အစီရင္ခံစာ ေပၚထြက္ လာမွဳက အေတာ္ နည္းပါး ခဲ့ပါတယ္။ အဓိက ျပႆနာ ကေတာ့ Command သာရွိျပီး၊ Staff မပါတဲ့ ျပႆနာ ျဖစ္ပါတယ္။
စစ္ဘက္ ဆိုင္ရာ နယ္ပယ္မွာ command and staff ဆိုတဲ့ စကားလံုး ရွိပါတယ္။ Command နဲ႕Staff ဆိုတာ ယွဥ္တြဲ ရွိရပါတယ္။ Command ရွိျပီး၊ Staff မရွိရင္၊ Staff ရွိျပီး Command မရွိရင္ စစ္ဘက္ ဆိုင္ရာ အဖြဲ႕ေတြတင္ မကပါဘူး။ ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး၊ လူမွဳေရး၊ ဘာသာေရး နယ္ပယ္မွာ ရွိတဲ့ ဘယ္လို အဖြဲ႕အစည္း မ်ိဳးရဲ႕ လုပ္ေဆာင္ မွဳေတြမွ ထိေရာက္စြာ ေအာင္ျမင္မွာ မဟုတ္ပါဘူး။ စံုစမ္း စစ္ေဆးေရး ေကာ္မရွင္ မ်ားရဲ႕ လုပ္ငန္း အေကာင္အထည္ ေဖာ္ေဆာင္မွဳ မွာလဲ ဒီအတိုင္းပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
ေကာ္မရွင္ ဖြဲ႕စည္း ျပီးခ်ိန္မွာ The rules of Commission ကို ေရးဆြဲျပီး၊ အသိေပး ေၾကျငာ ၿပီးတာနဲ႕ Commission Staff ကို ဖြဲ႕စည္း ရပါတယ္။ ေကာ္မရွင္ အဖြဲ႕၀င္ မ်ားက ဦးေဆာင္ လမ္းညႊန္ မွဳမ်ား ေပးျခင္း၊ လုပ္ငန္း စဥ္မ်ား ခ်မွတ္ေပးျခင္း၊ လုပ္ငန္းမ်ားေ ဆာင္ရြက္ရာမွာ ေပၚထြက္ လာေသာ အခက္အခဲ မ်ားကို ညွိႏွိဳင္း ေျဖရွင္းေပးျခင္း၊ ဘ႑ာေရး ဘတ္ဂ်က္မ်ား ခ်ေပးျခင္း၊ အၾကံဥာဏ္ ေပးျခင္း၊ ညွိႏွိဳင္း အစည္းအေ၀းမ်ား က်င္းပျခင္း စတာေတြကို လုပ္ေဆာင္ ရမွာျဖစ္ျပီး၊ လုပ္ငန္း မ်ားကို လက္ေတြ႕ အေကာင္ အထည္ ေဖာ္ေဆာင္ ရမွာက Commission Staff မ်ားျဖစ္ပါတယ္။
Commission Staff မွာ အမွဳေဆာင္ ဒါရိုက္တာ၊ လက္ေထာက္ အမွဳေဆာင္ ဒါရိုက္တာ၊ General Counsel နဲ႕ကၽြမ္းက်င္ ပညာရွင္ မ်ားကို ခန္႕ထား တာ၀န္ ေပးအပ္ ရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ မူ၀ါဒ ေရးရာ ဆိုင္ရာ စံုစမ္းေရး ေကာ္မရွင္မွာ မူ၀ါဒ ေရးရာ ကၽြမ္းက်င္ ပညာရွင္မ်ား၊ သုေတသီမ်ား၊ သုေတသန လက္ေထာက္မ်ား ပါ၀င္ သင့္ျပီး၊ ျဖစ္ရပ္ ဆိုင္ရာ စံုစမ္း စစ္ေဆးေရး ေကာ္မရွင္ မွာေတာ့ Principal Investigator ဦးေဆာင္တဲ့ စံုစမ္း စစ္ေဆးေရး ယူနစ္၊ သုေတသီ မ်ားနဲ႕ ကၽြမ္းက်င္ ပညာရွင္မ်ား ပါ၀င္တဲ့ Analyst Teamအစီရင္ ခံစာ ေရးသားရန္ Publication ယူနစ္၊ လူထု ဆက္ဆံေရး အရာရွိ၊ ဘ႑ာေရး အရာရွိ၊ ညွိႏွိဳင္း ေဆာင္ရြက္ေရး အရာရွိ၊ စာရြက္ စာတမ္းမ်ားႏွင့္ အင္တာဗ်ဴး မွတ္တမ္းမ်ား ဆိုင္ရာ ေမာ္ကြန္း အရာရွိ စတာေတြ ပါ၀င္ သင့္ပါတယ္။ အေျခအေနအရ လိုအပ္ပါက သမိုင္း ေရးရာ ပညာရွင္၊ ဥပေဒ ပညာရွင္၊ စီးပြားေရး ပညာရွင္ စတာေတြပါ ပါ၀င္ သင့္ပါတယ္။
ေကာ္မရွင္ အစီရင္ခံစာ ထုတ္ျပန္ျခင္း
ေကာ္မရွင္ ၀န္ထမ္းမ်ားရဲ႕ ေလ့လာ ေတြ႕ရွိခ်က္မ်ား၊ ဆန္းစစ္ခ်က္မ်ား၊ သုေတသန မွတ္တမ္းမ်ားေပၚ မူတည္ျပီး၊ လိုအပ္ပါက ဥကၠဌ အပါအ၀င္ ေကာ္မရွင္ အဖြဲ႕၀င္ မ်ားမွ ကြင္းဆင္း စစ္ေဆးမွဳမ်ား ျပဳလုပ္ ၿပီးခ်ိန္ မွာေတာ့ ေတြ႕ရွိခ်က္ မ်ားကို အေျခခံျပီး အစီရင္ခံစာ မူၾကမ္းကို ကၽြမ္းက်င္ ပညာရွင္မ်ား ပါ၀င္တဲ့ Publication ယူနစ္က ေရးသား ရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီမူၾကမ္းကို ေကာ္မရွင္ အဖြဲ႕၀င္ မ်ားထံ ေပးပို႕ျပီး၊ ေနာက္ဆံုး အတည္ျပဳခ်က္ က်လာခ်ိန္မွာ ေကာ္မရွင္ အစီရင္ခံစာကို အစိုးရ ထံကို တင္ျပ ရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။
ေကာ္မရွင္ အစီရင္ ခံစာမွာ ေယဘုယ် အားျဖင့္ Executive Summary ၊ နိဒါန္း၊ ေနာက္ခံ အေျခအေန၊ ျဖစ္ပြား ခဲ့မွဳမ်ား (သို႕မဟုတ္) မူ၀ါဒ ဆန္းစစ္ ခ်က္မ်ား၊ အမွားမ်ား၊ အားနည္း ခ်က္မ်ားႏွင့္ ခ်ိဳ႕ယြင္း ခ်က္မ်ား၊ တာ၀န္ ခံမွဳဆိုင္ရာ mechanisms မ်ား၊ အၾကံျပဳခ်က္မ်ား၊ အၾကံျပဳခ်က္ မ်ားအား အေကာင္ အထည္ ေဖာ္ေဆာင္ ႏိုင္ရန္ လုပ္ေဆာင္ ႏိုင္သည့္ စီမံခ်က္မ်ား စတာေတြ ပါ၀င္ေလ့ ရွိပါတယ္။
အခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံ ေတြမွာေတာ့ အစီရင္ ခံစာကို အစိုးရထံ ပို႕ေဆာင္ ခ်ိန္မွာပဲ၊ မိတၱဴကို ပါလီမန္ ကိုလဲ ပို႕ေဆာင္ေလ့ ရွိပါတယ္။ ပါလီမန္မွာ တင္သြင္းျပီး၊ ပါလီမန္ အမတ္မ်ားရဲ႕ လက္ထဲကို ျဖန္႕ေ၀ျပီး ခ်ိန္မွာေတာ့ လုပ္ထံုး လုပ္နည္းအရ ဒါဟာ အမ်ားျပည္သူပိုင္ စာရြက္စာတမ္း (public document) ျဖစ္လာ ပါတယ္။ ဒီအခါမွာ အမ်ား ျပည္သူကို ဆက္လက္ ျဖန္႕ေ၀မွဳ လုပ္ေဆာင္ေလ့ ရွိၾက ပါတယ္။
နိဂံုး
စံုစမ္း စစ္ေဆးေရး ေကာ္မရွင္မ်ား ေပၚေပါက္ လာရျခင္းဟာ အမ်ား ျပည္သူရဲ႕ အက်ိဳး စီးပြားအတြက္ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ စံုစမ္း စစ္ေဆးေရး ေကာ္မရွင္မ်ားက ထုတ္ျပန္ လိုက္တဲ့ အစီရင္ ခံစာ မ်ားဟာျ ပည့္စံု၊ မွန္ကန္ ထိေရာက္ျပီး၊ အမ်ားျပည္သူ အက်ိဳးစီးပြားကို ဦးတည္တဲ့ အစီရင္ ခံစာမ်ား ျဖစ္ဖို႕ အလြန္ပဲ အေရးၾကီး လွပါတယ္။ စံုစမ္း စစ္ေဆးေရး ေကာ္မရွင္ အစီရင္ ခံစာမွာ အမွားမ်ား၊ အားနည္း ခ်က္မ်ား၊ ခ်ိဳ႕ယြင္း ခ်က္မ်ားကို ထုတ္ေဖာ္ ေထာက္ျပေလ့ ရွိၾက ပါတယ္။ ဒါဟာလဲ အမွား မ်ားကို ေ၀ဖန္ ေထာက္ျပ အျပစ္ ဖို႕ရန္ မဟုတ္ပဲ၊ ဒီလို အျဖစ္အပ်က္ မ်ိဳးေတြ (သို႕မဟုတ္) မွားယြင္းတဲ့ မူ၀ါဒေတြ ေနာက္တဖန္ ထပ္မံ မျဖစ္ေပၚေရး အတြက္ လုပ္ေဆာင္ေလ့ ရွိျခင္း ျဖစ္ပါေၾကာင္း ေရးသား တင္ျပ အပ္ပါတယ္။
ခင္မမမ်ိဳး (၁၄၊၂၊ ၂၀၁၃) .phophtawnews.org
No Response to "စံုစမ္း စစ္ေဆးေရး ေကာ္မရွင္ (COI) အေၾကာင္း တေစ့ တေစာင္း"
Leave A Reply