အမွန္က ႏွစ္ေသာင္းေလာက္ရွိတဲ့ ကမန္လူမ်ိဳးဟာ ႏွစ္သိန္းေလာက္ျဖစ္ေနလို႔ ကၽြန္ေတာ္တို႔ကိုလည္း ခရီးသြားလာခြင့္ ပိတ္ပင္ထားတယ္၊ ကုလားကို ကမန္ျဖစ္ေအာင္ လ၀ကကပဲ လာဒ္စားၿပီး လုပ္ေပးေနတာ၊ ခံရတာက ကၽြန္ေတာ္တို႔ကမန္ေတြပဲ "လို႔ ရမ္းၿဗဲၿမိဳ႕နယ္က " ကမန္ "တစ္ေယာက္ BBC ေက်းတမာနဲ႔ေပဖူးလႊာက႑ကေန ၂၀၀၄-ခုႏွစ္ေလာက္က ထေအာ္တာကို ၾကားလိုက္ရေတာ့ ကၽြန္ေတာ့္ကိုယ္ေတြ႔ ကမန္အသြင္ေျပာင္းလဲမႈကို တင္ျပခ်င္ေနခဲ့တယ္။ ခုအေျခအေနမွာ လိုအပ္ခ်က္ကလည့္ ရွိေနၿပီမို႔ အုပ္စိုးသူအပါအ၀င္၊ ႏိုင္ငံေရးပါတီေတြ၊ ျမန္မာရဟန္းရွင္လူ ျပည္သူျပည္သားေတြ စဥ္းစားခ်င့္ခ်ိန္ႏိုင္ေအာင္ တင္ျပလိုက္ပါတယ္။၁၉၉၂-ခုႏွစ္ ပတ္၀န္းက်င္၊ ဒဂံုၿမိဳ႕သစ္ေတာင္ပိုင္း၊ သိမ္ေက်ာင္းရြာထိပ္မွာ ကၽြန္ေတာ္က သစ္စက္လုပ္ငန္းလုပ္ေနတယ္။ တစ္ေန႔မွာ ကၽြန္ေတာ္တို႔နဲ႔ ကပ္ရပ္ကုန္ေျခာက္ဆိုင္ကို ေစ်း၀ယ္ရန္သြားေတာ့ ကၽြန္ေတာ္နဲ႔ အထူးခင္မင္ရင္းႏွီးေနတဲ့ ဆိုင္ရွင္အေဒၚႀကီးက" ဒါမင္းတို႔ရခိုင္ျပည္က ကမန္လူမ်ိဳးေတြပဲ "လို႔ လူစိမ္းငါးေယာက္နဲ႔ မိတ္ဆက္ေပးတယ္။ကၽြန္ေတာ္က "မင္းတို႔ဘယ္ကလဲ"လို႔ ရခိုင္စကားနဲ႔ေမးလိုက္ေတာ့၊ လ၀က ပံုစံစာရြက္ေတြ ျဖည့္ေနသူတစ္ဦးက "ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ကပါ "လို႔ ရခိုင္စကားနဲ႔ျပန္ေျပာတယ္။ "ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ ဘယ္ရပ္ကြက္ကလဲ"လို႔ ထပ္ေမးေတာ့ "ေရႊဂူေတာင္ကပါ"တဲ့။ "ငါေျမာက္ဦးၿမိဳ႕သားပဲ၊ ေရႊဂူေတာင္မွာ ကုလားပဲနည္းနည္းပါးပါးရွိတယ္၊ ကမန္မွမရွိတာ"လို႔ ျပန္ေျပာလိုက္ေတာ့ သူၿငိမ္သြားတယ္။ က်န္ေလးေယာက္ကို "မင္းတို႔ကေကာဘယ္ကလဲ"လို႔ ရခိုင္လိုေမးေတာ့ နားမလည္သလို ျပန္ၾကည့္ေနလို႔၊ ဗမာစကားနဲ႔ ေမးလိုက္ေတာ့လည္း နားမလည္ၾက။ ပထမဆံုး ရခိုင္လိုေျဖခဲ့တဲ့လူကိုပဲ ကုလားလိုေမးေနၾကတယ္။ အဲဒီလူက သူတို႔ကို ကုလားလိုျပန္ေျပာလိုက္ေတာ့ ေၾကာက္ေၾကာက္လန္႔လန္႔မ်က္ႏွာနဲ႔ ကၽြန္ေတာ့္ကို ေငးၾကည့္ေနၾကတယ္။ အဲဒီ ၄-ေယာက္က ရခိုင္ျပည္မွာပင္ မေနဖူးပဲ ဘဂၤလားေဒ့ခ်္က တိုက္႐ိုက္၀င္လာသူေတြဆိုတာ ကၽြန္ေတာ္သေဘာေပါက္လိုက္တယ္။" သူတို႔ခမ်ာ ျမန္မာစာလည္းမေရးတတ္ေတာ့ ငါကပဲဒီပံုစံေတြကို ျဖည့္ေပး၊ တို႔ေရွ႕က လ၀ကနဲ႔ ဆက္သြယ္ေပး လုပ္ေနရတယ္။ လ၀က က တစ္ေယာက္ကို သံုးေထာင္က်ပ္ႏႈန္းယူတယ္၊ အေဒၚ့ကိုေတာ့ လၻက္ရည္ဖိုးေလာက္ပဲေပးတယ္။ ဒါေပမဲ့ လာလုပ္တဲ့ ကမန္ေတြကမ်ားေတာ့ အိမ္စရိတ္ နည္းနည္းပါးပါး ကာမိတာေပါ့ "လို႔ ဆိုင္ရွင္အေဒၚႀကီးကေျပာေတာ့ ကၽြန္ေတာ္တို႔ သစ္စက္ေရွ႕မွာရွိတဲ့ လ၀က႐ံုးကလူႀကီးေတြ ညဘက္မွာလည့္ အိမ္မျပန္ၾကပဲ စားၾကေသာက္ၾက၊ တ႐ုန္း႐ုန္းနဲ႔ မိန္းမပ်က္ေတြနဲ႔ ေပ်ာ္ပါးေနၾကတာ ဒီ၀င္ေငြေၾကာင့္ပဲလို႔ နားလည္လိုက္တယ္။စစ္အစိုးရက ႏိုင္ငံအႏံွ႔ ၿမိဳ႕သစ္ေတြေဖၚေပးေနတယ္၊ က်ဴးေက်ာ္ရပ္ကြက္ေတြကိုပါ ၿမိဳ႕သစ္ေတြမွာ ေနရာခ်ထားေပးေတာ့ သန္းေခါင္စာရင္းေပ်ာက္တဲ့လူနဲ႔ မွတ္ပံုတင္မရွိတဲ့လူေတြ အမ်ားႀကီးဆိုေတာ့၊ သန္းေခါင္စာရင္းနဲ႔ မွတ္ပံုတင္လုပ္ေပးတာကို ေလွ်ာ့ေလွ်ာ့ေပါ့ေပါ့နဲ႔ လုပ္ေပးေနခဲ့တယ္။ ဒီအကြက္ကို ကုလားေတြက ေကာင္းေကာင္းအသံုးခ်ၿပီး လွိမ့္၀င္လာတာေတြ အကုန္လံုး ၿမိဳ႕သစ္ေတြမွာလာၿပီး မွတ္ပံုတင္လုပ္ၾကတယ္။ မွတ္ပံုတင္မွာမွ " ဘဂၤလီလူမ်ိဳး၊ အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္ အဆင့္တင္မကပဲ၊ ကမန္လူမ်ိဳး အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္ တိုင္းရင္းသား " အထိ လုပ္ေပးလိုက္ၾကတယ္။ၿမိဳ႕သစ္ေပါင္း ေျမာက္မ်ားစြာမွာ သူတို႔ဘယ္ေလာက္မ်ားမ်ား လုပ္သြားၾကၿပီလဲ၊ ေတြးၾကည့္ၿပီး စိတ္မေကာင္းျဖစ္ေနခဲ့တယ္။ ရမ္းၿဗဲၿမိဳ႕နယ္က ကမန္တစ္ေယာက္ ၂၀၀၄-ခုႏွစ္ပတ္၀န္းက်င္မွာ BBC ကေနေျပာလိုက္တဲ့အခ်ိန္ ႏွစ္သိန္းရွိေနၿပီဆိုေတာ့ ခုဆိုဘယ္ေလာက္မ်ား ရွိေနၿပီလဲ၊ ဌာနဆိုင္ရာေတြနဲ႔ ရဲ၊ စစ္တပ္ေတြထဲကို ကုလားေတြ ကမန္အေရၿခံဳၿပီး ဘယ္ေလာက္ မ်ားမ်ားစားစား ၀င္ေရာက္ေနရာယူထားၾကၿပီလဲ၊ စဥ္းစားမိတိုင္း တုန္လႈပ္ေျခာက္ျခားမိရတယ္။ကမန္ကို တိုင္းရင္းသားအျဖစ္ သြတ္သြင္းလိုက္တာကေတာ့ ၁၉၇၄-ခုႏွစ္ ဖြဲ႔စည္းပံုအတည္ျပဳၿပီးမွ မဆလ အစိုးရက သတ္မွတ္လိုက္တာ။ ျမန္မာျပည္သူေတြ အကုန္လံုးကို ခ်ျပအသိေပးဖို႔ မေျပာနဲ႔ ရခိုင္ျပည္သူေတြရဲ႕ သေဘာတူညီခ်က္ကိုပင္ ေမးစမ္းမၾကည့္ပဲ ထင္သလိုလုပ္ခဲ့တယ္။ အဲဒီတုန္းက ရခိုင္စကားေျပာၿပီး ရခိုင္မွာ အေနၾကာလာတဲ့ ဒီကမန္လူမ်ိဳးေတြကို ခင္မင္မႈအစြဲနဲ႔ ရခိုင္ပညာရွင္တစ္ခ်ိဳ႕က မဆလ အစိုးရနဲ႔အတူ တိုင္းရင္းသားအျဖစ္ လက္ခံခဲ့ေပမယ့္ ပညာရွင္အမ်ားစုနဲ႔ ရခိုင္ျပည္သူေတြက လံုး၀လက္မခံခဲ့ၾကဘူး။လက္မခံတဲ့ ရခိုင္ပညာရွင္အမ်ားစုနဲ႔ ျပည္သူေတြရဲ႕ သေဘာထားကေတာ့- နံပါတ္ (၁) အခ်က္-ကမန္ဆိုတာ ၿမိဳ၊ သက္၊ ဒိုင္းနက္၊ ခမြီး၊ ရခိုင္၊ ဗမာ၊ ရွမ္း၊ ခ်င္း၊ ကရင္တို႔လို ဒီေျမ၊ ဒီေရမွာ ဘယ္အခ်ိန္ကာလကစၿပီး ေနထိုင္လာၾကသလဲဆိုတာကို မွန္းဆမႈသာျပဳႏိုင္တဲ့ တိုင္းရင္းသား စစ္စစ္မ်ိဳးမဟုတ္ဘဲ ၁၆၆၀-ခုႏွစ္ေလာက္မွာမွ တိုင္းတစ္ပါး အာဖကန္နစၥတန္က လာေရာက္ေနထိုင္သူေတြ ျဖစ္ေနလို႔ပဲ။နံပါတ္ (၂) အခ်က္က ကမန္ကိုအေၾကာင္းျပဳၿပီး ကုလားေတြ ရခိုင္ကိုပိုင္ဆိုင္ဖို႔ ႀကိဳးစားမႈေတြ သမိုင္းမွာရွိေနေတာ့ ကမန္ကို တိုင္းရင္းသားအျဖစ္ အသိအမွတ္ျပဳလိုက္တာဟာ ကုလားေတြအတြက္ တိုက္ကြက္ႀကီး ျဖစ္လာႏိုင္တာကို ရခိုင္ပညာရွင္အမ်ားစုနဲ႔ အသိအျမင္က်ယ္တဲ့ ျပည္သူေတြက သိထားခဲ့ၾကသလို ထင္ခဲ့တဲ့အတိုင္းလည္း ျဖစ္လာခဲ့တာပါပဲ။ ၁၉၉၀-ခုႏွစ္ ေရြးေကာက္ပြဲမွာ ကမန္ကိုေရွ႕ကတင္ ကုလားေတြက ၀ိုင္းၿပီးေမးေပးခဲ့လို႔ စစ္ေတြမဲဆႏၵနယ္ေျမမွာပင္ ကမန္တစ္ေယာက္ မဲအႏိုင္ရခဲ့တယ္။ခုျဖစ္ေနတဲ့ ရခိုင္ပဋိပကၡမွာလည္း ေဒသခံတိုင္းရင္းသားေတြနဲ႔ ခိုး၀င္၊ တိုက္၀င္လာတဲ့ ႐ိုဟင္ဂ်ာအမည္ခံ ဘဂၤလီေတြနဲ႔ပဲ ျဖစ္ေနၾကတာမဟုတ္ပါဘူး၊ အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္အားလံုးနဲ႔ ျဖစ္ေနၾကတာပါလို႔ ကမာၻကို လွည့္စားခ်င္တဲ့ ရည္ရြယ္ခ်က္နဲ႔ ကုလားေတြက ကမန္ကိုပါ ျပႆနာထဲပါလာေအာင္ ဆြဲသြင္းေနတယ္။ ၈၈-ေက်ာင္းသားေခါင္းေဆာင္ ကိုျမေအးစကားကို ငွားယူေျပာရရင္ " ႐ိုဟင္ဂ်ာေတြဟာ သူတို႔ရဲ႕အေရးကို အစၥလာမ္ဘာသာအေရး ျဖစ္လာေအာင္ ဖန္တီးေနၾကတာပါ "လို႔ ေျပာခ်င္တယ္။ကမန္ဆိုတာက အစၥလာမ္ဘာသာကို ကိုးကြယ္တာကလြဲလို႔ ရခိုင္လိုေျပာၿပီး၊ ရခိုင္လိုေနၾကသူေတြ၊ ကုလားစကား(ဘဂၤလီစကား)လည္း မတတ္ၾကဘူး။ ကုလားစာတတ္ဖို႔ကအေ၀းႀကီး၊ ကုလားေတြဟာ သူတို႔ထက္ နိမ့္က်တဲ့လူမ်ိဳးေတြလို႔ သတ္မွတ္ၿပီး ကုလားနဲ႔သားေပး သမီးယူလည့္ မလုပ္ခဲ့ၾကဘူး၊ ရခိုင္ေတြနဲ႔ပဲ ရင္းႏွီးခင္မင္စြာနဲ႔ ေနထိုင္လာခဲ့ၾကတယ္။ခက္တာက ကုလားစာမတတ္ေတာ့ ဗလီဆရာေတြကို ဘူးသီးေတာင္၊ ေမာင္ေတာဘက္က ေခၚယူၾကရတယ္။ အဲဒီအယူသည္း ဗလီဆရာေတြရဲ႕ မိႈင္းတိုက္မႈ၊ စစ္အစိုးရလက္ေအာက္ ရခိုင္ေတြ ကုန္းေကာက္စရာမရွိေအာင္ ဆင္းရဲမြဲေတလာမႈ၊ ကုလားေတြက ႏိုင္ငံတကာအေထာက္အပံ့ေတြ ရရွိေနမႈ၊ လာဒ္ေပးလာဒ္ယူနည္းနဲ႔ ကုလားေတြ ႀကီးပြားလာမႈေတြေၾကာင့္ ကမန္ဟာ ေနာက္ပိုင္းမွာ ကုလားေတြဘက္ကို ယိမ္းလာၾကတယ္။ ဘယ္အထိယိမ္းလာလဲ ဆိုရင္ ပင္လယ္ျပင္ကို စက္ေလွနဲ႔ ငါးဖမ္းထြက္ေတာ့ စက္ေလွေပၚမွာ ငါးေယာက္ေလာက္ပဲပါသြားတာ ျပန္၀င္လာေတာ့ ကုလားအေယာက္ ႏွစ္ဆယ္ေလာက္ ပါလာတယ္။ သူတို႔ရပ္ရြာေတြမွာ ၀ွက္ထားေပးၿပီး လာဒ္ေပးလာဒ္ယူနည္းနဲ႔ မွတ္ပံုတင္ယူေပးလိုက္ၾကတယ္။ ဘူးသီးေတာင္၊ ေမာင္ေတာက ဗလီဆရာေတြရဲ႕ ဘာသာေရးမႈိင္းက ဘယ္ေလာက္ထိ ၀င္လာလဲဆိုရင္ အေမရိကန္ႏိုင္ငံ တိုက္ညီေနာင္ကို ေလယာဥ္နဲ႔ ၀င္တိုက္ခဲ့တဲ့ ၂၀၀၁-ခုႏွစ္ (၉)လပိုင္း၊ (၁၁)ေန႔ကဆိုရင္ စစ္ေတြၿမိဳ႕ နာဇီရပ္ကြက္နဲ႔ တစ္ၿပိဳင္တည္း ေက်ာက္ျဖဴၿမိဳ႕ ကုလားပိုက္ဆိပ္ရပ္ကြက္မွာ ထမင္းစားပြဲႀကီးေတြလုပ္ၿပီး ေအာင္ပြဲခံခဲ့ၾကတယ္။ (၉/၁၁)ႏွစ္ပတ္လည္ေန႔ကိုလည္း ႏွစ္တိုင္း ေအာင္ပြဲျပဳလုပ္ၾကေသးတယ္။ အဲဒီလိုနဲ႔ ရခိုင္တိုင္းရင္းသားေတြနဲ႔ တစ္စတစ္စ ေ၀းကြာလာတဲ့ ကမန္ေတြဟာ ခုပဋိပကၡမွာလည္း ကုလားဘက္ပါသြားတာ မဆန္းပါဘူး။၂၀၁၂.၁၀.၃၀-ရက္ေန႔ ေက်ာက္နီေမာ္ ပဋိပကၡအတြက္ ၃၀-ရက္ေန႔ည BBC အႀကီးတမ္းသတင္းေထာက္ ဦးကိုကိုေအာင္က Interview လုပ္တာၾကားလိုက္ရတယ္။ ကမန္ေခါင္းေဆာင္ "အုလမာ သာသနာ့ပညာရွင္မ်ားအဖြဲ႔ ဥကၠဌ ဦးေမာင္ေမာင္တင္"ဆိုတဲ့လူဟာ အင္တာဗ်ဴးမွာ ဗမာစကားကို ကုလားလိုေျပာေနတယ္။ အမွန္က ကမန္ဆိုတာ ကုလားစကားတစ္ခြန္းမွ တတ္တဲ့လူေတြမဟုတ္ဘူး။ ရခိုင္စကားကို ရခိုင္ေတြေျပာသလိုပဲ ပီပီသသေျပာေနၾကတဲ့လူေတြ၊ သူတို႔ ဗမာစကားေျပာရင္လည့္ ရခိုင္ေတြ၀ဲသလိုပဲ၀ဲၾကတယ္။ ခုေတာ့ ကမန္ေခါင္းေဆာင္ "ဦးေမာင္ေမာင္တင္"ဟာ ကုလားသံနဲ႔ေျပာေနေတာ့ ေသခ်ာတာေပါ့ ကမန္၀င္ေပါက္က ၀င္ေနတဲ့ ကုလားတစ္ေယာက္ေပါ့။ခိုင္ထူး (ARG-222